Patron
O patronie.
Wczesnym świtem dnia 1 września 1939 r. siły zbrojne Niemiec Hitlerowskich rozpoczęły działania wojenne przeciw Polsce. O godzinie 4 minut 45 na polską placówkę Westerplatte spadły pierwsze pociski z pancernika „Schleswig – Holstein”. Równocześnie padły pierwsze strzały w kierunku poczty gdańskiej. Przez pierwsze trzy dni wojny trwał bój graniczny , który doprowadził do szybkiego przełamania polskiego.
Dnia 7 września skapitulowała załoga Westerplatte, a 8 września pierwsze jednostki niemieckie dotarły pod Warszawę. Rząd Rzeczpospolitej opuścił zagrożoną stolicę powierzając najwyższą władzę prezydentowi Warszawy Stefanowi Starzyńskiemu.
Po przegranej bitwie granicznej nastąpił odwrót polskiego żołnierza na miejsca nowych ześrodkowań. Jedno z nich jako „ostateczną linię odwrotu” zaplanowało na linii rzek:
Dunajca i Nidy. Jedna z dróg wiodła przez Tarnów, Radłów w kierunku Biskupic Radłowskich. Działania wojenne, które rozegrały się dnia 7 i 8 września 1939 r. na ziemi radłowskiej wynikały więc z planów naczelnego dowództwa wojskowego.
Dnia 7 września nieprzyjaciel bez trudu wtargnął w rejon tarnowa, uzyskując swobodę działania wzdłuż głównej szosy prowadzącej w kierunku Bobrownik i Biskupic Radłowskich oraz wzdłuż Dunajca. Jego celem było przedostać się na tyły wojsk polskich. Postawiło to Grupę Operacyjną „Boruta” ( gen. Mieczysław Boruta – Spiechowicz) w niezwykle dramatycznej sytuacji. Żołnierze tej grupy w składzie 6 Dywizji Piechoty gen. Bernarda Monda i 21 Dywizji Piechotyu Górskiej gen. Józefa Kustronia dążyli forsownym marszem , aby pod Bobrownikami i Biskupicami Radłowskimi przeprawić się na prawy brzeg Dunajca i zająć tam nowe stanowiska obronne. Droga polskich żołnierzy do biskupickiego mostu była daleka, a Niemcy byli coraz bliżej Radłowa. Ze sztabu gen. Józefa Kustronia, który znajdował się w pałacu Dolańskich szły rozkazy do podległych pułków, ponaglając je do szybszego marszu w kierunku Radłowa, a stąd na wolny jeszcze most w Biskupicach Radłowskich.
Dnia 7 września o godz. 16 minut 30 niemieckie wozy bojowe były już na przedmieściach Radłowa. Z pierwszych czołgów posypały się strzały , od których zapaliły się 4 stodoły i 1 dom stojący na skraju Radłowa. Doszło do wymiany ognia. Żołnierze polscy osłaniający sztab ewakuowali się w kierunku Biskupic Radłowskich.
W rynku i pobliskich ulicach powstało straszliwe zamieszanie, gdyż panika ogarnęła tłumy uchodźców, którzy całymi masami ruszyły w kierunku mostu na Dunajcu.
Sytuacja wydawała się wręcz tragiczna.
Jednak 4 Pułk Strzelców Podhalańskich pod dowództwem ppłk. Bronisława Warzyboka, przy wsparciu ogniowym dywizjonu 21 Pułku Artylerii Lekkiej zakończył się sukcesem. Niemcy zostali wyparci z Radłowa. Pozostał on jednak wolny nie na długo, gdyż około godz. 17 weszło ponownie natarcie niemieckiej broni pancernej. Czołgi zostały powstrzymane przez polską obronę na przedmieściach Radłowa. Niemcy nie mogąc przedostać się przez polską zaporę ogniową , poczęli pociskami zapalającymi podpalać zabudowania gospodarcze i domy. Południowa część Radłowa znalazła się w płomieniach. Gęsty dym unosił się z płonących stodół pełnych zboża i siana. Późnym wieczorem Radłów został ostatecznie opanowany przez Niemców. Pozostała jednak garstka polskich oficerów, podchorążych i żołnierzy należących do 21 Dywizji gen. Kustronia. Żołnierze ci zabarykadowali się w szkole i ogniem swej broni blokowali wylot drogi z rynku w kierunku Biskupic. Pomimo, że w szkole radłowskiej walczyło prawdopodobnie 14 żołnierzy , ogień ich był bardzo skuteczny, gdyż nieprzyjacielowi nie udało się przedostać z Radłowa do Biskupic, co umożliwiło przeprawę przez most w Biskupicach kolejnym polskim oddziałom. W nocy z 7 na 8 września most w Biskupicach został wysadzony, aby na drugi brzeg nie przedostały się niemieckie czołgi. Biskupice zostały opanowane przez wojska niemieckie. O świcie nastąpiło natarcie w wyniku którego udało się oddziałom polskim opanować teren wzdłuż drogi prowadzącej z Radłowa do Biskupic (tzw. Szatanówkę). Widok był nadzwyczaj groźny: płonęły zabudowania, drzewa w sadach, wszędzie unosił się gęsty, dławiący czarny dym. Po kilkugodzinnej wymianie ognia natarcie żołnierza polskiego zostało przerwane. Oddziały były zmuszone wycofać się w kierunku Niecieczy, Otfinowa i Wietrzychowic. Nadal jednak trwały walki w centrum Radłowa. To walczyli obrońcy radłowskiej szkoły wspierani przez pojedynczych żołnierzy ukrytych w zabudowaniach gospodarczych należących do pałacu Dolańskich. Niemcy musieli omijać tę część Radłowa, aby uniknąć strat kierowali swe wojska drogami okrężnymi. Gdy o godz. 9 minut 30 toczył się jeszcze bój o odzyskanie mostu Niemcy wkroczyli na plebanię w Radłowie i zmusili proboszcza księdza Kornausa, aby udał się wraz z ich parlamentariuszami udał się pod budynek szkoły i przetłumaczył żołnierzom polskim, że zostali okrążeni i ich walka jest bezcelowa. Obrońcy szkoły odrzucili tę propozycję, także kolejne wezwania grożące nawet spaleniem szkoły zostały przez obrońców odrzucone. Kolejna próba zdobycia budynku zakończyła się też niepowodzeniem. Wtedy to żołnierze niemieccy użyli miotaczy ognia. Cały budynek ogarnął dym, wewnątrz płonęły ławki szkolne. Niemcy nie dali za wygraną, otworzyli dodatkowo ogień z broni maszynowej i działek. Z wnętrza palącego się budynku dobiegał śpiew polskich żołnierzy. Słowa: „Nie rzucim ziemi skąd nasz ród …” świadczyły o wierności Ojczyźnie do ostatniego tchnienia. Do wierności przysiędze złożonej Polsce, której dotrzymali do ostatniej kropli krwi. Przysięgali na sztandar wojskowy, na którym był wizerunek Królowej Korony Polski i godło, dlatego cena miłości Ojczyzny była wyższa od ceny życia. Tak padł ostatni bastion obrony w Radłowie.
Mieszkaniec Radłowa Paweł Patulski w dniu ( września został zatrudniony przez gestapo przy grzebaniu zwłok.
W swoich wspomnieniach pisze: „Zaczęliśmy od spalonej szkoły, gdzie jeszcze dymiły zgliszcza niedopalonych belek stropowych czy dachowych. Weszliśmy na piętro po nadpalonych schodach. Było tam dwóch nie całkiem spalonych oficerów, co poznać było po resztkach mundurów. Na dole pod gruzem widać było spalone kikuty jednego, a w komórce szkolnej drugiego rozerwanego granatem …”.
W bitwie o przeprawę przez Dunajec poległo prawdopodobnie 243 polskich żołnierzy, a około 700 zostało rannych. Wielu utonęło w Dunajcu. Na radłowskim cmentarzu spoczywa ok. 186 żołnierzy Grupy Operacyjnej Armii „Boruta”, ok. 18 pochowano we wsi Zabawa, a ok. 17 w Zdrochcu. Na radłowskim cmentarzu spoczywają także szczątki spalonych obrońców radłowskiej szkoły, a zapis w księdze zmarłych przy 13 obrońcach – nieznani. Społeczeństwo polskie czci pamięć swoich bohaterów. Także i ludność radłowska nie zapomniała o nich. Na miejscowym cmentarzu, gdzie są pochowani najpierw wstawiono krzyż drewniany, a potem zbudowano pomnik.
Dnia 8 września 1976 r. nadano Szkole Podstawowej w Radłowie imię Bohaterów Września 1939 r. Aktu odsłonięcia tablicy pamiątkowej dokonał major Wojska Polskiego w stanie spoczynku – Witold Wróblewski – uczestnik walk na ziemi radłowskiej we wrześniu 1939 r.
Decyzją Rady Pedagogicznej z dnia 8 września 1998 r. dzień 8 września został ogłoszony Świętem Patrona Szkoły i stał się dniem wolnym od zajęć dydaktycznych.
Pamięć o bohaterach jest wciąż żywa w naszej szkole. Pogadanki o tamtych wydarzeniach, coroczne akademie z okazji Święta Patrona Szkoły, okolicznościowe gazetki, opieka nad miejscami pamięci narodowej, udział w uroczystościach gminnych i kościelnych poświęconych bohaterom września na stałe zostały włączone w tok pracy dydaktyczno – wychowawczej naszej szkoły.
mgr Marek Machalski
Spis poległych żołnierzy polskich w bitwie radłowskiej w dniach 7-8 września 1939 roku.
Cmentarz w Radłowie
- Adamek Franciszek- ur. 1912 podporucznik ( żył 27 lat)
- Apostel Paweł – ur. 1921 Chorzów ( żył 18 lat)
- Banek Franciszek –ur. 1914 Słopnice ( żył 25 lata)-
- Betlej Bronisław syn Jakuba i Apolonii – k/Mielec
- Bieniek Franciszek – Bielsko-Biała- st. strzelec
- Biesiaga Wojciech- ur. 1911 Miechów ( żył 28 lat)
- Bromowicz Adam- Komorowo k/Ostrowii Mazowieckiej– podchorąży –
- Bolechała Jan – ur. 16. O6. 1919 Wola Gręboszowska (żył 20 lat)
- Bomba Władysław – Suwałki kapral
- Bronowicz Adam – Komorów
- Brożek Rudolf – ur. 1904 Kurswald k/Bielska ( żył 35 lat)
- Brożek Tomasz- ur. 1916 Bielsko ( żył 23 lata)
- Brudny Roman – Chwałowice ( Rybnik)
- Bukowski Aleksander – Grzegórki kapral
- Chorąży Piotr – ur. 29.06. 1915 Skrzyszów pow. Wadowice ( żył 24 lata)-
- Ciemała Franciszek – ur. 22. 02. 1908 w Wiślicy plutonowy ( żył 31 lat)
- Ceś Andrzej – ur. 1911 Miechów ( żył 28 lat)
- Cudzik Marian- ur. 1912 ( żył 27 lat)-
- Czernin Franciszek – ur. 1916 Żywiec – Koleby st. strzelec ( żył 23 lata)
- Franckowiak Stanisław plutonowy
- Gaszczyk Antoni – Bielsko
- Góral Józef – Kaminica Polska pow. Blachownia kapral łączn.
- Guszkiewicz Józef strzelec
- Growiec Jan –ur. 20.08. 1915r. Pszczyna ( żył 24 lata)
- Guzik Marian – strzelec
- Gusztak Bazyli – ur. 10. 01. 1916r. Buliby? ( żył 23 lata)
- Hanus podporucznik, nauczyciel powiatu Pszczyńskiego
- Kpt. Homa Jan – dowódca 5 kompanii II batalionu 3 pułku strzelców podhalańskich
- Holicz Paweł – ur. 13.04.1915r. Podgwizdów/ Cieszyn /- ( żył 24 lata)
- Jędryszek Wincenty – strzelec
- Kabiesz – plutonowy
- Kaczyński ( Raczyński?) Władysław Żywiec ul. Bracka – st. strzelec
- Kadela Antoni ur. 1912r. Wadowice ( żył 27 lat)
- Kalarus Antoni – Czechowice- Bielsko
- Kalkwasser Abraham ( Żyd) żołnierz 20 p.p. 3 kamp.
- Kraska Franciszek ur. 1905r. Wadowice ( żył 34 lata)
- Kieczka Adam ur. 11.11. 1907r. Czechowice ( żył 32 lata )
- Kluszczyński Jan ur. 1916r. Turek- Brodnica – szeregowy ( żył 23 lata)
- Kaszyl (Wasztyl?) Stanisław ur. 28.04. 1915r. ( żył 24 lata)
- Kopeć Edward ur. 8.09.1916r. Dziedzice – strzelec ( żył 23 lata)
- Korzeń Władysław ur. 20.06. 1909r. Wadowice ( żył 30 lat)
- Kosowski Bohdan – Nowy Sącz podporucznik
- Kowalczyk Stanisław ur. 1926r. Kraków ( żył 13 lat)
- Kowalski Piotr – st. strzelec
- Kotula Władysław ur. 13.10.1917r. Brzeszcze ( żył 22 lata)
- Król Mieczysław – syn Piotra / sanatorium wojskowe – Rabka/
- Kulig Józef – Rozdziele k/Żegocina
- Kukla Gustaw ur.26.07. 1916r. Rudzica pow. bielsko ( żył 23 lata )
- Kwaśniewski Adam – kapral
- Kwiecień Józef – strzelec
- Lepiarczyk Franciszek ur. 1913r. Iwanowice k/Słomnik –kapral ( żył 26 lat)
- Leśniakiewicz Józef ur. 13.12. 1915r. Jordanów ( żył 24 lata)
- Lis Stanisław ur. 1916r. ( żył 23 lata)
- Lustig Jan ur. 13.11. 1908r. Bielsko – strzelec ( żył 31 lat)
- Łękawa Franciszek
- Matloch Franciszek – strzelec
- Markiewska Józef ur. 25.02.1915r. Rajcza pow. Żywiec ( żył 24 lata)
- Mitera Czesław ur. 9.10. 1915r. Jadwichna-Nowa ( żył 24 lata)
- Młynarski Karol ur. 25.11. 1915r. Pisarzów pow. Biała ( żył 24 lata)
- Motyka Jan ur.1914r. Cieszyn ( żył 25 lata)
- Owczary Leon – nauczyciel w Kaczycach- Cieszyn
- Otto Rajmund ur. 1900r. Bielsko – st. sierżant ( żył 39 lat)
- Pach Rudolf ur. 1914r. Kraków ( żył 25 lata)
- Pędziwiatr Antoni ur. 1917r. Oświęcim ( żył 22 lata)
- Pieczka Wilhelm ur. 1913r. Pszczyna ( żył 26 lata)
- Pilny Antoni – strzelec
- Pływacz Antoni – Kraków
- Pochopień Franciszek ur. 2.10.1916r. Stryszawa pow. Żywiec Strzelec ( żył 23 lata)
- Polański Jan – ur. 1.07. 1917r.Nowa Wieś pow. Nowy Sącz
- Rusanek Jan – Plutonowy
- Raczyński Władysław ur. 1914r. Żywiec – st. strzelec ( żył 25 lat)
- Siwiec Stefan ur. 15.12. 1911r. Bielsko ( żył 28 lat)
- Skoczylas Karol ur. 23. 11. 1909r. Bielsko – szeregowy ( żył 30 lat)
- Solarz Wilhelm ur. 1916r. Prokocim ( żył 23 lata)
- Schoen Rudolf ur. 10. 07. 1913r. Łaziska pow. Pszczyna ( żył 26 lata)
- Siwiec Stefan – strzelec
- Stawarczyk Feliks ur. 1914r. Żywiec ( żył 25 lat)
- Sternal Mateusz ur. 1910r. ( żył 29 lat)
- Sadowy Dmytro ur. 1915r. Śniatyń ( żył 24 lata)
- Szołtysek Zygfryd ur. 3. O8. 1914r. Przyszowice / Rybnik? ( żył 25 lat)
- Szczęch Marian – Rabka Zdrój st. sierżant
- Ślusarczyk Alojzy Bielsko – strzelec
- Wasztyl Stanisław – strzelec
- Wątor Stanisław ur.1912r. – strzelec ( żył 27 lat)
- Dr. Wielgus Wojciech ur. 22.04. 1895r. Siepraw pow. Wieliczka – adwokat z Rybnika ( żył 44 lata)- porucznik rez.
- Wieszczek Władysław ur. 14.08. 1911r. Kraków ( żył 28 lat)
- Wędryszek Wincenty ur. 1915r. – strzelec ( żył 24 lata )
- Witoszek Andrzej ur. 2.11. 1913r. Cieszyn – st. strzelec w rezerwie ( żył 26 lat)
- Wojtas Antoni ur. 9.02. 1909r. Kamesznica pow. Żywiec – st. strzelec ( żył 30 lat)
- Wojtas Karol ur. 1909r. Bielsko – strzelec ( żył 30 lat)
- Wojcieszek Juliusz ur. 1915 r.Lwów Przedmieście ( żył 24 lata)
- Wróbel Jerzy – Kraków – podchorąży
- Tomaszek Józef – kapral
- Traczkowski Ludwik ur. 1911r. Kraków ( żył 28 lat)
- Trzeboński Jan ur. 3.02. 1904r. Zakopane ul. Kościuszki ( żył 35 lat)
- Zajdych Arkadiusz ur. 4.05. 1915r. Warszawa – st. strzelec ( żył 24 lata )
- Kapitan – bez dokumentów
- Porucznik
- Podporucznik
148-ciu nieznanych
Razem: 247
Cmentarz w Zabawie
- Daleki Bolesław ur. 1903r. Wysoka pow. Jordanów ( żył 36 lat)
- Fedor Józef ur. 1915r. Wampierzów pow. Mielec ( żył 24 lata)
- Fijak Józef ur. 1914r. Budapeszt- strzelec ( żył 25 lat)
- Korołczuk Trofim Mizacz k. Zdołbunowa
- Kosman Norbert – Dowódca 1 kamp I Bał- Bielsko ( zmarł 8.08.1939r. w SP w Radłowie)
- Krawiec Jan ur. 1914r. Katowice ul Bogucicka ( żył 25 lat)
- Królicki Ignacy ur. 1916r. Kęty –Biała strzelec ( żył 23 lata)
- Kunstler Abraham ur. 1917r. Kraków – strzelec ( żył 22 lata)
- Marczyk Karol ur. 1910r. Kraków – strzelec ( żył 29 lat)
- Mazanek Wojciech ur. 1915r. Limanowa (żył 24 lata)
- Michalica Paweł ur. 1909r. – strzelec ( żył 30 lat)
- Osmolak Bronisław – Dowódca
- Sikora Jerzy ur. 1910 r.– plutonowy ( żył 29 lat)
- Szcudzidasz Albert Zamysłów k/ Rybnik – strzelec
- Szumyło Stanisław ur. 1914r. Komorowice – Biała – strzelec ( żył 25 lat)
- Wróbel Alojzy ur. 1919r. Bcztwina pow. Dziedzice? – ( żył 20 lat)
- 2 żołnierzy nieznanych
Razem: 19
Cmentarz w Zdrochcu
- Bajerski Michał – szeregowy
- Dachowski Jan – strzelec
- Dziurgas Wojciech – Fupsztad- Pietwad
- Drewniak Feliks – szeregowy
- Furman Izydor – szeregowy
- Kubica Karol – plutonowy
- Kubas Józef – Ryczów / Wadowice- Zakopane/
- Kwaśniewski Herman Kraków- strzelec
- Raszka Jan – Borek / Cieszyn
- Romankiewicz Ferdynand- Gruszków
- Sosna Andrzej – Borek / Cieszyn
- Szczotka Rudolf – Biała ul. Kościuszki 574
- Wczałowski Wojciech – szeregowy
- Żach Michał – szeregowy
- 3 żołnierzy nieznanych
Razem:17
Uwaga: Nieznana jest liczba tych co utonęli w Dunajcu podczas przeprawy w bród oraz w korycie starego Dunajca. Nie ustalono również dokładnej liczby rannych żołnierzy. Ogólnie należy przyjąć, że w bitwie o most w Biskupicach Radłowskich poległo około 300 żołnierzy, a rannych było co najmniej 600-700. ,,Wieczne odpoczywanie racz im dać Panie , a światłość wiekuista niechaj im świeci”
Nazwisk czytelnych jest więc 112, a nieznanych zaś 156 razem zaś 268. Spisu dokonano wg księgi zmarłych w parafii Radłów, Zabawa i Zdrochec. Opracowano na podstawie sporządzonego spisu przez ks. Kornausa i Witolda Wróblewskiego mjr dypl.w st. spocz., a także materiałów zgromadzonych przez pana Romana Kucharskiego.